Το ελληνικο 1989

Θέμα: Το ελληνικο 1989 Τετ Ιουν 10, 2009 7:21 pm

Ήταν λάθος οι συγκυβερνήσεις της αριστεράς με τη
ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ το 1989-90; Και τί οδήγησε σ΄αυτό; Ο Πάνος Γκαργκάνας
προσπαθεί να δώσει τις απαντήσεις που αποφεύγουν οι ηγεσίες εδώ και
χρόνια

Το ελληνικο 1989 GEDRASOY

«Το
1989, όσο δύσκολη χρονιά ήταν για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, τόσο
ήταν μια μεγάλη χρονιά για την Αριστερά στη χώρα μας». Δήλωση του
Χαρίλαου Φλωράκη στο συγγραφέα της βιογραφίας του Χρήστο Θεοχαράτο

Κοντεύουν 20 χρόνια από το καλοκαίρι του 1989 και τη συμμετοχή της
Αριστεράς σε κοινές κυβερνήσεις, αρχικά με τη ΝΔ και στη συνέχεια μαζί
με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ. Με εξαίρεση τη συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜ
στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου μετά την Απελευθέρωση της
Ελλάδας από τη Ναζιστική Κατοχή το 1944, ήταν η μοναδική φορά που
κορυφαία στελέχη του ΚΚΕ (και του ΚΚΕ εσωτερικού) στα πλαίσια του
ενιαίου τότε Συνασπισμού, βρέθηκαν σε υπουργικές θέσεις: ο Φώτης
Κουβέλης υπουργός Δικαιοσύνης, ο Γιάννης Δραγασάκης αρχικά στο Εμπορίου
και ύστερα στο Εθνικής Οικονομίας, η Μαρία Δαμανάκη στο προεδρείο της
Βουλής. Με αυτή την έννοια, ο Φλωράκης είχε δίκιο. Ύστερα από 45 χρόνια
κατατρεγμών και διώξεων από το μετεμφυλιακό κράτος και τη χούντα,
στελέχη του ΚΚΕ βρίσκονταν όχι στα ξερονήσια αλλά σε υπουργικούς
θώκους. Και μάλιστα τη στιγμή που άλλα Κομμουνιστικά Κόμματα, αυτά που
βρίσκονταν στην εξουσία στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης τα ίδια 45
χρόνια, αναγκάζονταν να παραδώσουν την εξουσία. Ο Χαρίλαος Φλωράκης
μπορούσε να αισθάνεται περήφανος.

Όχι όμως και ο κόσμος της Αριστεράς. Ο ενιαίος ΣΥΝ κέρδισε το 13% στις
βουλευτικές εκλογές του Ιούνη 1989. Τρεις μήνες αργότερα, στις νέες
βουλευτικές εκλογές, 120 000 ψηφοφόροι του έφυγαν. Την άνοιξη του 1990
το ποσοστό είχε πέσει στο 10%. Πιο δραματική ήταν η εξέλιξη στο χώρο
της νεολαίας, όπου η ΚΝΕ αποχώρησε ομαδικά και έτσι ξεκίνησε το Νέο
Αριστερό Ρεύμα (ΝΑΡ). Ακολούθησε η διάσπαση του ενιαίου Συνασπισμού και
του ΚΚΕ. Στις επόμενες εκλογές του 1993, το άθροισμα των ποσοστών του
ΚΚΕ και του ΣΥΝ είχε πέσει στο μισό του Ιούνη 1989. Η «μεγάλη χρονιά
για την Αριστερά» αποδείχθηκε πολύ απλά ότι ήταν η αρχή μιας μεγάλης
κρίσης για την Αριστερά, μιας πολιτικής ήττας από την οποία ακόμα δεν
έχει συνέλθει. Σήμερα, είκοσι χρόνια αργότερα, οι ηγεσίες της
κοινοβουλευτικής Αριστεράς στέκονται αμήχανα μπροστά στο 1989. Επίσημα
δεν έχει υπάρξει ποτέ αυτοκριτική ούτε από το ΚΚΕ ούτε από τον ΣΥΝ.
Όμως και οι δυο ηγεσίες παίρνουν αποστάσεις. Παρόλο που το ζήτημα των
συμμαχικών κυβερνήσεων μπαίνει ξανά στην ημερήσια διάταξη, τόσο ο
Αλαβάνος όσο και η Παπαρήγα υπόσχονται ότι τα κόμματα τους δεν θα
προσχωρήσουν σε κυβερνητικές συνεργασίες ούτε με το ΠΑΣΟΚ ούτε με τη
ΝΔ. Το θέμα είναι, όμως, τι αξία έχουν τέτοιες υποσχέσεις χωρίς μια
ουσιαστική κριτική ανάλυση του 1989; Ήταν λάθος οι συγκυβερνήσεις ναι ή
όχι; Και τι οδήγησε σε εκείνο το λάθος; Υπάρχουν αλλαγές στο ΚΚΕ και
στον ΣΥΝ που να δίνουν εγγυήσεις ότι κάτι τέτοιο δεν θα επαναληφτεί;
Αυτά είναι ερωτήματα που χρειάζονται απαντήσεις και όχι εξορκισμό, όπως
γινόταν επί χρόνια όπου όποιος τα έθετε εισέπραττε την απάντηση ότι
παίζει το παιχνίδι του ΠΑΣΟΚ. Η ανάγκη για απαντήσεις γίνεται ακόμα πιο
επείγουσα καθώς όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο σχηματισμός
αυτοδύναμης κυβέρνησης θα είναι δύσκολος και οι πιέσεις πάνω στις
ηγεσίες της Αριστεράς να δείξουν «υπευθυνότητα» ξαναμπαίνοντας σε
συγκυβερνήσεις θα είναι μεγάλες.

«Συνομωσία»;

Ένα πρώτο απαραίτητο ξεκαθάρισμα αφορά το ΠΑΣΟΚ και τη φιλολογία για το
«βρώμικο 89». Πολύ απλά, το ΠΑΣΟΚ δεν δικαιούται να παρουσιάζει τα
γεγονότα του 1989 σαν μια «συνομωσία» της Αριστεράς με τη δεξιά για να
συκοφαντήσουν τον ιστορικό ηγέτη του, Ανδρέα Παπανδρέου. Η κρίση στην
οποία είχε οδηγηθεί το ΠΑΣΟΚ ύστερα από τις δυο πρώτες τετραετίες του
στην κυβέρνηση ήταν πραγματική. Όχι μόνο τα σκάνδαλα ήταν υπαρκτά και
δεν περιορίζονταν μόνο στο σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά και οι πολιτικές
διακηρύξεις του ΠΑΣΟΚ είχαν διαψευστεί και οδηγούνταν ραγδαία σε
αναθεώρηση προς τα δεξιά.

Με την απόσταση των είκοσι χρόνων, τώρα πια αυτή η εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ
είναι ορατή με γυμνό μάτι. Μπορεί να ωρυόταν ότι η συνεργασία της
Αριστεράς με την «επάρατη» ήταν «έγκλημα», αλλά λίγους μήνες μετά το
καλοκαίρι του 89 το ΠΑΣΟΚ συμμετείχε στην «Οικουμενική» κυβέρνηση
Ζολώτα μαζί με τη ΝΔ και τον ενιαίο Συνασπισμό. Αν το «χάος» που χώριζε
το τότε ΠΑΣΟΚ από τη δεξιά ήταν τόσο μεγάλο, πώς γεφυρώθηκε μέσα σε
τόσο μικρό διάστημα; Και όπως φάνηκε από τη συνέχεια, η συμμετοχή στην
Οικουμενική δεν ήταν κάποιος «τακτικός ελιγμός», ήταν ουσιαστική
σύγκλιση με τη ΝΔ προς τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση του ελληνικού
καπιταλισμού. Το ΠΑΣΟΚ ποτέ δεν ξαναγύρισε στις σοσιαλιστικές
διακηρύξεις του 1981, ακόμα και όταν η κατάρρευση της κυβέρνησης
Μητσοτάκη το ξανάφερε πανηγυρικά στην εξουσία το 1993. Αντίθετα, με την
Αριστερά συρρικνωμένη, το ΠΑΣΟΚ μετακινήθηκε πιο απροκάλυπτα προς τις
ιδιωτικοποιήσεις, την απελευθέρωση των αγορών, την αξιοποίηση της ΕΕ
και την περιθωριοποίηση των πιο αριστερών συνδικαλιστών του. Η
επικράτηση του Σημίτη στην κούρσα της διαδοχής του Ανδρέα Παπανδρέου το
1995-1996 ήταν το επιστέγασμα αυτής της πορείας. Ο Λαλιώτης είχε ήδη
αποκηρύξει τους μαχητικούς συνδικαλιστές «τύπου Σκάργκιλ» πολύ πιο πριν
και ο Γεννηματάς είχε εξασφαλίσει την ομαλή συνέχεια της διαχείρισης
του Μάνου στο υπουργείο Οικονομίας ήδη το 1993-94.

Τα πρώτα σημάδια αυτής της ανοιχτής στροφής είχαν ξεκινήσει πριν το
1989. Η Κεϋνσιανή διαχείριση είχε εγκαταλειφτεί ήδη από τους πρώτους
μήνες της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ όταν εκπαραθυρώθηκαν ο Απόστολος
Λάζαρης και ο Μανώλης Δρετάκης από τα οικονομικά υπουργεία. Ο Γεράσιμος
Αρσένης, ο πρώτος «Τσάρος της Οικονομίας» που πήρε τον έλεγχο των
χωριστών τότε υπουργείων Συντονισμού και Οικονομικών μαζί με τη θέση
του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, ήταν αυτός που ξεκίνησε την
αντίστροφη πορεία επιβάλλοντας περιορισμούς στα συνδικάτα (το περιβόητο
«άρθρο 4») και «ετεροχρονισμούς» στην ΑΤΑ (Αυτόματη Τιμαριθμική
Αναπροσαρμογή) εγκαινιάζοντας το φρενάρισμα των μισθών. Κυρίως, όμως,
εγκαινίασε την πολιτική της στήριξης των τραπεζών ανεβάζοντας
εξοργιστικά τους τόκους που πλήρωνε το δημόσιο προς τους τραπεζίτες.
Ήταν η εποχή όπου η νεοφιλελεύθερη επέλαση αποκτούσε ορμή διεθνώς με
τον κεντρικό τραπεζίτη του Ρήγκαν να ανεβάζει το δολάριο στα ύψη και τη
Θάτσερ να τσακίζει την απεργία των ανθρακωρύχων.

Μετά τις εκλογές του 1985, με νέο υπουργό Οικονομίας τον Σημίτη, η
δεξιά προσαρμογή του ΠΑΣΟΚ έγινε ακόμα πιο έντονη με τις Πράξεις
Νομοθετικού Περιεχομένου να επιβάλλουν ανοιχτά τη λιτότητα και την
Επιτροπή Καρατζά να βάζει τις βάσεις για την «απελευθέρωση» του
τραπεζικού συστήματος. Ο Κοσκωτάς δεν ήρθε από το πουθενά. Ήταν ένα
πρώιμο αρπαχτικό στο χώρο των τραπεζών πολύ πριν προκύψουν οι
Βγενόπουλοι και τα άλλα golden boys της τραπεζικής επέκτασης στη
Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.

Ωστόσο, αυτή η πορεία δεν ήταν ευθύγραμμη. Το 1987 ο Σημίτης
αναγκάστηκε να παραιτηθεί και το ΠΑΣΟΚ βάδισε προς τις εκλογές του 1989
παριστάνοντας ότι έχει σαν σημαία του το σύνθημα «Τσοβόλα δώστα όλα».
Δυο παράγοντες έπαιξαν ρόλο σ΄ αυτό. Ο πρώτος ήταν η κρίση που χτυπούσε
τα διεθνή Χρηματιστήρια τον Οκτώβρη του 1987 και ανάγκασε τις
κυβερνήσεις να ακολουθήσουν επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές για να
αποφύγουν μια νέα διεθνή οικονομική ύφεση. Ο δεύτερος και καθοριστικός
ήταν το απεργιακό κύμα που ξέσπασε ενάντια στη λιτότητα του Σημίτη. Για
δυο χρόνια, το 1985-87 η μαζική οργή των εργατών ενάντια στο
«σταθεροποιητικό πρόγραμμα» Σημίτη εκφράστηκε με τεράστιες αλλά
γραφειοκρατικά ελεγχόμενες πανεργατικές 24ωρες απεργίες. Η ΓΣΕΕ είχε
ουσιαστικά διασπαστεί, η σφραγίδα είχε μείνει στα χέρια της διορισμένης
Διοίκησης, πιστής στο ΠΑΣΟΚ, αλλά ο πραγματικός έλεγχος βρισκόταν στα
χέρια της συνεργασίας των διαφωνούντων της ΠΑΣΚΕ (ΣΣΕΚ) με την ΕΣΑΚ και
το ΑΕΜ (συνδικαλιστική παράταξη της τότε «ανανεωτικής» Αριστεράς). Οι
κινητοποιήσεις που καλούσε αυτή η δημοκρατική αντιπολίτευση της ΓΣΕΕ
έκφραζαν μαζικά το θυμό των εργατών, αλλά ταυτόχρονα τον περιόριζαν στα
πλαίσια των 24ωρων διαμαρτυριών.

Αυτό το κίνημα άρχισε να ξεχειλίζει σε απεργίες διαρκείας από την
άνοιξη του 1987. Δυναμικές απεργίες με μαχητικές απεργιακές φρουρές που
έδιναν μάχες με τα ΜΑΤ ξέσπασαν στους Δήμους, στους εκπαιδευτικούς, στη
ΔΕΗ, στις τράπεζες και κατάφεραν να σπάσουν το πάγωμα των μισθών παρά
τους συμβιβασμούς των ηγεσιών τους. Αυτές τις αναγκαστικές υποχωρήσεις
προσπαθούσε ο Α. Παπανδρέου να εμφανίσει σαν «απλοχεριά» του Τσοβόλα.

Είναι απαραίτητο να θυμηθούμε εκείνους τους αγώνες, γιατί αποτελούν
ζωντανή διάψευση για τις θεωρίες που ισχυρίζονταν (και σε ορισμένες
περιπτώσεις ακόμα ισχυρίζονται) ότι η εργατική τάξη ενσωματώθηκε στα
χρόνια της πρώτης οκταετίας του ΠΑΣΟΚ και άρα ήταν μοιραίο η Αριστερά
να αναζητήσει αλλού «νέες μήτρες» για την ανάπτυξη της.